Gazownia Tarnogaj cz. I

XIX wiek zdecydowanie można nazwać wiekiem węgla. Rozwijający się w gwałtownym tempie świat, którego mechanizacja postępowała poprzez użycie maszyny parowej potrzebował wielkich ilości tego surowca. Węgiel zaczęto wykorzystywać także do ogrzewania domów i po raz pierwszy w historii - wytwarzania energii elektrycznej. Jednak pełnił jeszcze jedną istotną funkcję - w wyniku jego destylacji otrzymywano gaz koksowniczy. Dziś opowiem o najważniejszym obiekcie związanym z tym gazem we Wrocłąwiu.

W 1795 roku w Birmingham powstaje pierwsza na świecie gazownia. Jego śladem w 1813 roku powstaje gazownia w Londynie, 6 lat po uruchomieniu pierwszego gazowego oświetlenia w tym mieście. Wtedy ulice Londynu rozświetla już 140 nowych lamp. Kolejne miasta uruchamiają swoje gazownie, zaś do Wrocławia światło z latarni gazowych dociera w 1843 roku za sprawą zajazdu "Pod Złotymi Gęsiami". Od tego rozpoczyna się historia wrocławskiego gazownictwa.

Gazownia Tarnogaj w 1906 roku. Źródło: fotopolska.eu

W 1847 powstaje gazownia przy ulicy Tęczowej, 1864 to rok otwarcia zakładu przy Powstańców Wielkopolskich, zaś w 1881 roku uruchomiony zostaje budynek przy Trzebnickiej. Jednak ciągły wzrost zapotrzebowania na gaz zmusił władze miasta do budowy kolejnego obiektu. Tym okazał się być zakład przy obecnej ulicy Gazowej. Wybudowany w 1906 roku na dopiero co włączonym w granice administracyjne miasta Duerrgoy (dziś Tarnogaj) przejął 90% produkcji gazu w mieście, pozwalając wyłączyć gazownie na Tęczowej i Placu Wielkopolskim. Sam obiekt został zbudowany razem z osiedlem mieszkaniowym dla robotników zakładu. Jego lokalizacja obok linii kolejowej nie była przypadkowa: to właśnie koleją dostarczano potrzebny do produkcji gazu koksowniczego węgiel. Z tego powodu terenie zakładu istniała duża bocznica kolejowa normalnotorowa. Poza standardowym rozstawem szyn na terenie gazowni mieliśmy do czynienia z jeszcze dwoma rozstawami: 600 i 1000 mm, jednak służyły wyłącznie przetaczaniu wagonów po terenie zakładu. Oczywiście w związku z substancją wybuchową nie można było stosować parowozów normalnego typu. Z tego powodu zdecydowano się na parowozy bezogniowe. Nie było potrzeby ogrzewania kotła z wodą, bowiem do parowozu tłoczono przegotowaną wodę. Tego typu parowozy wykorzystywano przez cały czas działania gazowni, a jeszcze w 2009 roku jeden z nich stał na terenie zakładu.

Kompleks gazowni przed rozbudowami, rok 1925. Źródło: fotopolska.eu

Stan gazowni na 2014 roku. Źródło: fotopolska.eu

Gazownia Tarnogaj była jednym z najnowocześniejszych tego typu obiektów w Europie, w skład kompleksu wchodziły między innymi: waga wagonowa, dwie wywrotnice wagonowe, bunkier węglowy mogący pomieścić 27 tysięcy ton węgla, łamacz węgla, elewator kubełkowy, gazownia była też wyposażona we wszystkie agregaty zapewniające chłodzenie i oczyszczanie gazu. Zamiast używanych w gazownictwie do tej pory retort, wybudowano tu nowoczesne piece wielkokomorowe, w których odbywała się produkcja gazu. Wyprodukowany gaz był składowany w dwóch zbiornikach teleskopowych o pojemności po 110 tysięcy m³ każdy. W 1927 roku całkowicie przejęła produkcję miejskiego gazu. W 1928 roku do miasta włączono kolejne osiedla, a w związku z tym wzrosło zapotrzebowanie na gaz. Tego samego roku zdecydowano się na kolejną rozbudowę. W 1934 roku w wyniku kolejnej rozbudowy gazownię włączono do tzw. Dalgazu, który pozwalał sprowadzać gaz z innych zakładów. W tym wypadku sprowadzano go z Wałbrzycha.

Zakładowy parowóz bezogniowyy przy piecowni, lata 30. XX wieku. Źródło: polska-org.pl

W czasie Festung Breslau dochodziło tu do poważnych starć między załogą a Rosjanami z racji na strategiczne znaczenie obiektu. Jej zajęcie w marcu 1945 roku pozwoliło Sowietom na wyłączenie dostaw gazu w mieście. W wyniku działań wojennych gazownia została bardzo mocno uszkodzona, a jej odbudowa była priorytetowym zadaniem dla powojennych władz miasta. Gaz popłynął do mieszkańców w sierpniu 1945 roku.

W 1963 dokonano ostatniej rozbudowy: wybudowano piecownię pionowo-komorową i wymieniono generatory. W 1969 roku gazownia została podłączona do sieci sprowadzającej gaz ze Zdzieszowic, zaś w 1971 roku rozpoczęto przesyłanie do Wrocławia gazu ziemnego z Rawicza. Od tego momentu znaczenie obiektu malało, aż do 1990 roku, kiedy to zakład przestał produkować gaz. Obecnie służy jedynie dystrybucji gazu na terenie Wrocławia i okolic. Sam kompleks został uszczuplony o kilka budynków, a w większości pozostałych funkcjonują firmy z innych gałęzi gospodarki.